Dla początkujących
Obserwacje meteorów należą do najłatwiejszych obserwacji astronomicznych. Są na tyle proste, że poradzą sobie z nimi uczniowie szkoły podstawowej, a ponadto nie wymagają użycia żadnego sprzętu. Jeśli jesteś więc początkującym miłośnikiem astronomii nie posiadającym swojego teleskopu, to obserwacje meteorów są właśnie tym co powinieneś polubić. Oczywiście obserwacje meteorów można prowadzić na różne sposoby. Tu jednak skupimy się na najprostszej obserwacji, jaką można wykonać. Jedyną wiedzą, jaką powinieneś dysponować, jest znajomość gwiazdozbiorów.
1) Kiedy obserwować?
Taka najprostsza obserwacja ma jednak pewne mankamenty. Otóż, aby była ona wartościowa naukowo, musimy wykonać ją w okolicach wzmożonej aktywności, któregoś z dużych rojów meteorów. W ciągu roku jest kilka takich okresów. Oto one:
 |
a) Noc z 3 na 4 stycznia, kiedy to w ciągu prawie każdej godziny można obserwować około kilkudziesięciu meteorów z roju Kwadrantydów,Więcej>> |
 |
b) Noc z 21 na 22 kwietnia, kiedy każdej godziny po północy możemy liczyć na nawet kilkanaście meteorów z roju Lirydów,Więcej>> |
 |
c) Noce od 1 do 10 maja, kiedy maksimum swojej aktywności osiągają Eta Aquarydy,Więcej>> |
 |
d) Noce od 5 do 15 sierpnia, kiedy maksimum swojej aktywności osiąga jeden z najbardziej znanych rojów o nazwie Perseidy,Więcej>> |
 |
e) Noc z 31 sierpnia na 1 września, kiedy to możemy obserwować około 10 Alfa Aurygid na godzinę, |
 |
f) Noce od 20 do 24 października z maksimum roju Orionidów, który popisuje się aktywnością około 20 zjawisk na godzinę,Więcej>> |
 |
g) Okolice 17 i 18 listopada z maksimum bardzo ostatnio aktywnego roju Leonidów, |
 |
h) Noce od 11 do 15 grudnia, kiedy to możemy liczyć na aktywne w tym czasie Geminidy,Więcej>> |
 |
i) Noc z 21 na 22 grudnia z maksimum roju Ursydów.Więcej>> |
Wybierzcie najbliższy z wymienionych wyżej okresów i kliknijcie na nazwę aktywnego w nim roju. Zobaczycie wtedy mapę nieba z naszkicowanym położeniem radiantu danego roju, czyli miejsca z którego zdają się wylatywać jego meteory. Położenie te oznaczyliśmy kołem o promieniu kilku stopni, takie są bowiem rozmiary typowych radiantów. Warto dobrze zapamiętać położenie radiantu, bowiem wszystkie meteory zaobserwowane podczas naszej obserwacji, które wylatywać będą z jego obszaru, zaliczać będziemy do interesującego nas roju.
Przede wszystkim musimy zadbać o naszą wygodę. Obserwacje mają kojarzyć się nam z przyjemnością a nie katorgą. Weźmy więc ze sobą wygodny leżak, polówkę, materac lub karimatę. Oprócz tego niezbędne, nawet w wakacyjne noce, będą ciepłe ubranie i śpiwór. Dodatkowo wyposażamy się w latarkę o słabym, najlepiej czerwonym świetle, zegarek i dyktafon. Jeśli ktoś nie posiada tego ostatniego, można wziąć po prostu notes i dwa ołówki (jeden w zapasie).
3) Gdzie obserwować?
Do obserwacji najlepiej wybrać miejsce leżące z dala od świateł miejskich. Nieba nie powinny też przesłaniać ani drzewa ani pobliskie domy. Jeśli na niebie znajduje się Księżyc ustawmy leżak tak, żeby Srebrny Glob mieć za plecami.
4) Gdzie patrzeć?
Wykorzystując obrotową mapę nieba lub jakikolwiek atlas nieba dostępny w waszym komputerze zorientujcie się, gdzie w momencie Waszej obserwacji znajdował się będzie radiant roju. Leżak ustawcie tak, żeby spoglądać nie dokładnie w radiant lecz jakieś 10-30 stopni od niego. Centrum Waszego pola widzenia powinno zawsze znajdować się na wysokości co najmniej 40 stopni nad horyzontem. Obserwując, nie należy patrzeć sztywno w jeden punkt, lecz wodzić swobodnie wzrokiem po okolicach centrum naszego pola widzenia.
5) Przed obserwacją.
Pierwsze 10 minut naszej pracy poświęćmy na właściwe przygotowanie stanowiska obserwacyjnego. Usiądźmy wygodnie tak żeby wszystko mieć pod ręką. Zorientujmy się gdzie na niebie leży radiant interesującego nas roju i jak wygląda on w zależności od tego gdzie spoglądamy. Nie będzie to na pewno czas zmarnowany, bowiem komfort naszej pracy powoduje, że uzyskujemy wartościowsze naukowo wyniki, a dodatkowo adoptujemy wzrok do ciemności, dzięki czemu dojrzymy więcej meteorów.
6) Co zanotować?
a) Dane podstawowe takie jak swoje imię i nazwisko, nazwę miejscowości, w której obserwujemy i nazwę gwiazdozbioru, który znajduje się w centrum naszego pola widzenia,
b) Widoczność graniczna. Spójrzmy na rysunek. Znajduje się na nim mapa gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy, na której zaznaczono jasności niektórych gwiazd. Patrząc na niebo postarajmy się określić, jaka jest jasność najsłabszej dostrzegalnej przez nas gwiazdy. Nie patrzmy przy tym na gwiazdę bezpośrednio lecz zerkajmy kątem oka. Czułość naszego wzroku jest wtedy największa. Do notesu zapiszmy jasność najsłabszej gwiazdy. Całą operację wykonajmy na początku i na końcu naszej obserwacji,
c) Czas początku i końca obserwacji. Należy podać go z dokładnością do jednej minuty. Używajmy czasu uniwersalnego UT. W lecie od czasu wskazywanego przez nasz zegarek należy odjąć dwie godziny, a w zimie jedną,
d) Liczba meteorów z interesującego nas roju,
e) Liczba wszystkich pozostałych meteorów.
7) Jak długo obserwować?
Nasza obserwacja powinna trwać najlepiej równą godzinę. Jeśli chcemy obserwować dłużej (do czego gorąco zachęcam) dzielimy ją na kilka godzinnych odcinków i dla każdego z nich określamy wszystkie wartości opisane w punkcie 6.
Życzę powodzenia!
Kwadrantydy
Miejsce z którego pojawiają się meteory z roju Kwadrantydów zlokalizowane jest w konstelacji Wolarza i nazywane jest radiantem.
Radiant znajduje się dokładnie w północnej jego części. Nazwę rój zawdzięcza już nieistniejącemu gwiazdozbiorowi Quadrans Muralis, który został "wcielony" do gwiazdozbioru Wolarza. Radiant najlepiej zlokalizować można przy pomocy Małej i Wielkiej Niedźwiedzicy, przedłużając linię dyszla małego i części dyszla Wielkiego Wozu a centrum roju znajdzie się na ich przecięciu.
Poniżej jest przedstawiona mapka wg której odnajdziemy radiant Kwadrantydów.
Jak najlepiej oglądać Kwadrantydy? Należy się ubrać w odpowiednią ciepłą zimową odzież gdyż styczniowe noce są mroźne, wyjść na zewnątrz najlepiej w miejsce gdzie nie świecą latarnie oraz nie zasłaniają nam nieba budynki. Należy wziąć ze sobą krzesło lub leżak i najlepiej przykryć się kocem lub ciepłym śpiworem, skierować się w stronę północną (północno wschodnią lub północno zachodnią) i najlepiej patrzeć prosto do góry. Nie patrzmy bezpośrednio w centrum radiantu, gdyż najlepiej widoczne i stosunkowo jasne meteory pojawiają się w odległości kilkunastu-kilkudziesięciu stopni od niego. Jeśli zobaczysz meteora, przedłuż jego trajektorię wstecz i jeśli będzie wylatywał z radiantu będzie to Kwadrantyd.
Aktywność Kwadrantydów trwa od 28 grudnia do 12 stycznia. Maksimum występuje zazwyczaj z 3/4 stycznia a w roku 2010 będzie ono wieczorem 3 stycznia czyli w niedzielę (λ = 283.1° - 283.3°).
Centrum z którego wylatują Kwadrantydy to radiant o współrzędnych RA = 230°, DEC = +49°. W tym roku aktywność jaką popiszą się meteory tego roju przewidywana jest na około kilkadziesiąt zjawisk na godzinę.
W obserwacjach tegorocznych Kwadrantydów będzie przeszkadzał Księżyc 3 dni po pełni i znajdujący się w noc maksimum w gwiazdozbiorze Lwa. Maksimum przewidywane jest na godziny wieczorne 3 stycznia. W latach ubiegłych ZHR sięgał nawet wartości 160. Główny pik trwa około 11-12 godzin, więc może łatwo zostać przeoczony. Ze względu na to, że cząstki o różnej masie są w określony sposób rozłożone w strumieniu meteoroidów, możliwe są dwa maksima: jedno wykrywalne w obserwacjach teleskopowych i radiowych, spowodowane mniejszymi cząstkami, dającymi zjawiska o mniejszej jasności, oraz drugie, widoczne wizualnie. Widoczna jest także różnica w rozmiarach radiantu: poza maksimum radiant jest bardziej rozmyty, ma średnicę ponad 10°. Podczas samego maksimum radiant jest mniejszy. Ziemia przechodzi wtedy przez jądro strumienia meteoroidów, gdzie różnice elementów orbitalnych poszczególnych cząstek są niewielkie. Meteoroidy poruszające się po bardzo podobnych torach dają w efekcie bardzo mały radiant.
W skrócie:
Współrzędne radiantu: RA = 230° DEC = +49°
Okres aktywności: 28.12-12.01
Maksimum: 03.01
Średnica radiantu: 5°
Prędkość: 41
ZHR max: 120
Skrót: QUA
Lirydy
Miejsce z którego pojawiają się meteory z roju Liryd zlokalizowane jest w konstelacji Lutni i nazywane jest radiantem. Radiant znajduje się dokładnie w północnej części gwiazdozbioru Lutni, niedaleko bardzo jasnej gwiazdy Wega.
Poniżej jest przedstawiona mapka wg której odnajdziemy radiant Lirydów.
Jak najlepiej oglądać Lirydy? Należy się ubrać w odpowiednią ciepłą odzież gdyż kwietniowe noce są jeszcze chłodnawe, wyjść na zewnątrz, najlepiej w miejsce gdzie nie świecą latarnie oraz nie zasłaniają nam nieba budynki. Należy wziąć ze sobą krzesło lub leżak skierować się w stronę wschodnią (północno wschodnią lub wschodnią) i patrzeć prosto do góry. Nie patrzmy bezpośrednio w centrum radiantu, gdyż najlepiej widoczne i stosunkowo jasne meteory pojawiają się w odległości kilkunastu-kilkudziesięciu stopni od niego. Jeśli zobaczysz meteora, przedłuż jego trajektorię wstecz i jeśli będzie wylatywał z radiantu będzie to Liryd.
Aktywność Lirydów trwa od 16 do 25 kwietnia. Maksimum występuje zazwyczaj z 22/23 kwietnia a w roku 2009 spodziewać się go można najprawdopodobniej około godziny 13 dnia 22 kwietnia (w środę) czyli w czasie niekorzystnym dla obserwatorów z terenów Polski (λ = 32°32).
Analiza roju z ostatnich lat pokazała że moment maksimum zmienia się między 22 kwietnia 3h UT, a 22 kwietnia 14 UT (λ = 32°0 —32°45). Centrum z którego wylatują Lirydy to radiant o współrzędnych RA = 271°, DEC = +34°. W tym roku aktywność jaką popiszą się meteory tego roju przewidywana jest na około 20 zjawisk na godzinę. W obserwacjach tegorocznych Lirydów nie będzie nam przeszkadzał Księżyc 2 dni po nowiu.
W skrócie:
Współrzędne radiantu: RA = 271° DEC = +34 °
Okres aktywności: 16.04-25.04
Maksimum: 22.04
Średnica radiantu: 5°
Prędkość: 49
ZHR max: 18 (ale nawet 90!)
Skrót: LYR
Zachęcam do wykonania prostej obserwacji Lirydów.
Eta Akwarydy
Miejsce z którego pojawiają się meteory z roju η-Aquarydów zlokalizowane jest w konstelacji Wodnika i nazywane jest radiantem. Radiant znajduje się dokładnie w centralnej części gwiazdozbioru Wodnika, tuż koło jego głowy. Poniżej jest przedstawiona mapka wg której odnajdziemy radiant η-Aquarydów.
Jak najlepiej oglądać η-Aquarydy? Należy się ubrać w odpowiednią ciepłą odzież gdyż kwietniowe i majowe noce są jeszcze chłodnawe, wyjść na zewnątrz, najlepiej w miejsce gdzie nie świecą latarnie oraz nie zasłaniają nam nieba budynki. Należy wziąć ze sobą krzesło lub leżak skierować się w stronę wschodnią (północno wschodnią lub wschodnią) i patrzeć prosto do góry. Nie patrzymy bezpośrednio w centrum radiantu, gdyż najlepiej widoczne i stosunkowo jasne meteory pojawiają się w odległości kilkunastu-kilkudziesięciu stopni od niego. Jeśli zobaczysz meteora, przedłuż jego trajektorię wstecz i jeśli będzie wylatywał z radiantu i będzie dość szybki to jest to η-Aquaryd.
Aktywność η-Aquarydów trwa od 19 kwietnia do 28 maja. Maksimum występuje zazwyczaj z 05/06 maja. W roku 2009 spodziewać się go można najprawdopodobniej 6 maja około godziny 3 rano (noc z wtorku na środę), w czasie niekorzystnym dla obserwatorów, gdyż Księżyc będzie jedynie 3 dni przed pełnią. Dopiero po północy radiant η-Akwarydów wzejdzie nad horyzont. Niestety rój ten można obserwować tylko rano przed wschodem Słońca na początku maja i w drugiej połowie nocy pod koniec maja gdyż przez większą część nocy znajduje się pod horyzontem co praktycznie uniemożliwia obserwacje zjawisk tego roju.
W nocy 5 maja Księżyc będzie w nowiu, zatem nie będzie utrudniał w obserwacjach.
Centrum z którego wylatują η-Aquarydy to radiant o współrzędnych RA = 336°, DEC = -02°.
W skrócie:
Współrzędne radiantu: RA = 336° DEC = -02°
Okres aktywności: 19.04-28.05
Maksimum: 05/06.05
Średnica radiantu: 4°
Prędkość: 66
ZHR max: zwykle 10, w latach 2008-2010 70+
Skrót: ETA
Perseidy - Łzy św. Wawrzyńca
Miejsce z którego pojawiają się meteory z roju Perseidów zlokalizowane jest w konstelacji Perseusza i nazywane jest radiantem. Radiant znajduje się dokładnie w północnej części gwiazdozbioru Perseusza, niemal w połowie drogi między Perseuszem a Kasjopeą. Poniżej jest przedstawiona mapka wg której odnajdziemy radiant Perseidów.
Jak najlepiej oglądać Perseidy? Należy się ubrać w odpowiednią ciepłą odzież gdyż sierpniowe noce są już dość chłodnawe, wyjść na zewnątrz najlepiej w miejsce gdzie nie świecą latarnie oraz nie zasłaniają nam nieba budynki. Należy wziąć ze sobą krzesło lub leżak skierować się w stronę wschodnią (północno wschodnią lub południowo wschodnią) i patrzeć prosto do góry. Nie patrzmy bezpośrednio w centrum radiantu, gdyż najlepiej widoczne i stosunkowo jasne meteory pojawiają się w odległości kilkunastu-kilkudziesięciu stopni od niego. Jeśli zobaczysz meteora, przedłuż jego trajektorię wstecz i jeśli będzie wylatywał z radiantu będzie to Perseid.
Warunki do obserwacji maksimum roju Perseidów w roku 2007 są wyśmienite, gdyż nów Księżyca wypada 12 sierpnia. Najwięcej meteorów z tego roju powinno być widocznych nad ranem 13 sierpnia to jest w nocy z niedzieli na poniedziałek (λ = 140°0 —140°1).
W skrócie:
Współrzędne radiantu: RA = 46° DEC = +58 °
Okres aktywności: 17.07-24.08
Maksimum: 12/13.08
Średnica radiantu: 5°
Prędkość: 59
ZHR max: 100
Skrót: PER
Czytaj dalej: Co zabrać ze sobą?
Geminidy
Miejsce z którego pojawiają się meteory z roju Geminidów zlokalizowane jest w konstelacji Bliźniąt i nazywane jest radiantem. Radiant znajduje się dokładnie w północnej części gwiazdozbioru Bliźniąt, niemal nad gwiazdą Kastor. Poniżej jest przedstawiona mapka wg której odnajdziemy radiant Geminid.
Jak najlepiej oglądać Gemindy? Należy się ubrać w odpowiednią ciepłą zimową odzież gdyż grudniowe noce są już mroźne, wyjść na zewnątrz najlepiej w miejsce gdzie nie świecą latarnie oraz nie zasłaniają nam nieba budynki. Należy wziąć ze sobą krzesło lub leżak skierować się w stronę wschodnią (północno wschodnią lub południowo wschodnią) i patrzeć prosto do góry. Nie patrzmy bezpośrednio w centrum radiantu, gdyż najlepiej widoczne i stosunkowo jasne meteory pojawiają się w odległości kilkunastu-kilkudziesięciu stopni od niego. Jeśli zobaczysz meteora, przedłuż jego trajektorię wstecz i jeśli będzie wylatywał z radiantu będzie to Geminid.
Aktywność Geminidów trwa od 07 do 19 grudnia. Maksimum występuje zazwyczaj z 13/14 grudnia a w roku 2008 będzie ono 13 grudnia około 23 UT czyli w nocy z soboty na niedzielę (λ = 262.1°-262.3°).
Centrum z którego wylatują Geminidy to radiant o współrzędnych RA = 112°, DEC = +33°. W tym roku aktywność jaką popiszą się meteory tego roju przewidywana jest na 120 zjawisk na godzinę. W tym roku w obserwacjach będzie nam przeszkadzał Księżyc (pełnia wypada w tym roku na 12-tego grudnia) dlatego też zalecamy obserwować w przeciwną stronę niż jego pozycja na niebie..
W skrócie:
Współrzędne radiantu: RA = 112° DEC = +33 °
Okres aktywności: 07.12-17.12
Maksimum: 13/14.12
Średnica radiantu: 5°
Prędkość: 35
ZHR max: 120
Skrót: GEM
Ursydy
Miejsce z którego pojawiają się meteory z roju Ursydów zlokalizowane jest w konstelacji Małej Niedźwiedzicy (zwanej inaczej Małym Wozem) i nazywane jest radiantem. Radiant znajduje się dokładnie w północnej części gwiazdozbioru, ponad nad gwiazdą Kochab. Poniżej jest przedstawiona mapka wg której odnajdziemy radiant Ursydów.
Jak najlepiej oglądać Ursydy? Należy się ubrać w odpowiednią ciepłą zimową odzież gdyż grudniowe noce są już mroźne, wyjść na zewnątrz najlepiej w miejsce gdzie nie świecą latarnie oraz nie zasłaniają nam nieba budynki. Należy wziąć ze sobą krzesło lub leżak skierować się w stronę północną (północno wschodnią lub północno zachodnią) i patrzeć prosto do góry. Nie patrzmy bezpośrednio w centrum radiantu, gdyż najlepiej widoczne i stosunkowo jasne meteory pojawiają się w odległości kilkunastu-kilkudziesięciu stopni od niego. Jeśli zobaczysz meteora, przedłuż jego trajektorię wstecz i jeśli będzie wylatywał z radiantu będzie to Ursyd.
Aktywność Ursydów trwa od 17 do 26 grudnia. Maksimum występuje zazwyczaj z 22/23 grudnia a w roku 2005 będzie ono 23 grudnia około 01:30 UT czyli w nocy z sobotę na niedzielę (λ = 270.7°).
Centrum z którego wylatują Ursydy to radiant o współrzędnych RA = 217°, DEC = +76°. W tym roku aktywność jaką popiszą się meteory tego roju przewidywana jest na 10 zjawisk na godzinę, niekiedy podczas wybuchów jakie były w latach: 1945 i 1986 kiedy to ZHR wyniosły 100 lub więcej.
Zwykle jest to rój do słaby, wykazuje jednak okresy podwyższonej aktywności. Jeden z największych wybuchów miał miejsce w roku 1945. Co ciekawe, kometa 8P/Tuttle (ciało macierzyste roju) była wówczas znacznie bliżej aphelium niż perihelium swojej orbity. Sytuacja powtórzyła się w roku 1986.
Donoszono też o większej aktywności w roku 1988, 1994 i 2000. Podobne przypadki mogły jednak ujść uwadze obserwatorów, jako że Ursydy są aktywne przez do krótki czas i niesprzyjająca pogoda może całkowicie uniemożliwić obserwacje.
W 1994 maksimum radiowe pojawiło się w momencie λ = 270.78° (λ - długość ekliptyczna Słońca); rok 2000 przyniósł wzmożoną aktywność (ZHR rzędu 90) widoczną szczególnie w obserwacjach wideo, której główny pik przypadł na λ = 270.78°. Odpowiada to okolicom godziny 3 UT 23 grudnia 2007. Radiant jest u nas okołobiegunowy, jednak obserwacje niemal przez całą noc będzie utrudniał Księżyc dochodzący do pełni w dniu Wigilii.
W skrócie:
Współrzędne radiantu: RA = 217° DEC = +76°
Okres aktywności: 17.12-26.12
Maksimum: 22/23.12
Średnica radiantu: 5°
Prędkość: 33
ZHR max: 10
Skrót: URS