Poradnik obserwacji teleskopowych

Sposobów na spędzenie czasu przez miłośnika astronomii pod nocnym niebem jest wiele. Można jedynie podziwiać rozgwieżdżony nieboskłon, można też obserwować, czy fotografować księżyc, planety, konstelacje. Można także zająć się czymś, co oprócz osobistej satysfakcji daje wartościowe wyniki. Astronomia jest wciąż nauką, w której amatorzy mają naprawdę duże pole do wykazania się. Taką właśnie dziedziną są obserwacje meteorów. Istnieje wiele metod obserwacyjnych, wizualne, video, fotograficzne, radiowe, a także teleskopowe, do których właśnie chciałbym zachęcić. Zakładam przy tym, że czytelnik ma podstawowe pojęcie o wizualnych obserwacjach meteorów.

Teleskopowe obserwacje meteorów są stosunkowo prostą techniką obserwacyjną nie wymagającą ani kosztownego sprzętu, ani umiejętności jakich każdy przeciętny miłośnik astronomii nie posiada, poza tym mogą dostarczyć sporo satysfakcji, a wyniki uzyskane z prawidłowo wykonanej obserwacji mają wartość naukową. W stosunku do wizualnych obserwacji, teleskopowe cechuje znacznie większa dokładność przy szkicowaniu zjawisk. Obserwator rysujący zjawisko zawsze w mniejszym lub w większym stopniu popełnia błędy. Zasadniczo można rozróżnić dwa rodzaje takich niedokładności. Pierwszym jest przesuniecie meteoru względem rzeczywistej trasy, drugim jego obrót względem rzeczywistego kierunku. Wynikają one głownie z tego, że obserwator rejestruje większość zjawisk w polu widzenia kątem oka. Pole takie dla obserwatora wizualnego ma rozpiętość 100 stopni, dla obserwatora teleskopowego zmniejsza się do ok. 55 (chodzi tu o pole na jakim koncentruje się oko, nie jest to pole widzenia używanego instrumentu). Sprawia to, że więcej zjawisk jest rejestrowanych bliżej centrum pola widzenia i ich tor może być odtworzony na mapce z większą dokładnością. Zmniejszają się zatem wartości obu wymienionych wyżej błędów. Dodatkowo sam błąd przesunięcia jest minimalizowany, gdyż obserwowane pole jest powiększone.

Kolejną zaletą obserwacji teleskopowych jest możliwość rejestracji meteorów o masach kilka rzędów mniejszych niż meteorów wizualnych. Złożenie tego ostatniego wraz ze zwiększoną dokładnością umożliwia wykrycie lub lepsze zbadanie rojów słabo aktywnych i takich których meteory ogólnie charakteryzują się mniejszymi masami. Możliwe jest także poznanie mikrostruktury radiantów większych rojów, oraz wykorzystanie próbki obserwacyjnej do porównania lub też uzupełnienia opracowań bazujących na innych technikach obserwacyjnych.

I jeszcze jedna rzecz, tym razem bardziej subiektywna. Naprawdę niesamowite wrażenie robi jasny meteor widziany przez lornetkę. Nie jest on już tylko smugą przecinającą w ułamku sekundy niebo, jest czymś bliższym, jakby lepiej poznanym...

Sprzęt w obserwacjach teleskopowych

Wbrew pozorom, nie używamy w czasie obserwacji teleskopu. Najczęściej stosuje się lornetki oraz lunetki. Lornetka wydaje się być rozwiązaniem najlepszym ponieważ wartościowa obserwacja zazwyczaj trwa co najmniej 20 minut a niekiedy godzinę i dłużej, z tego powodu dwa okulary jakie ma lornetka dają możliwość wygodniejszej obserwacji i pozwalają się właściwie skoncentrować na jej wykonaniu, dodatkowo obraz w lornetce, ze względu na obserwację obydwoma oczyma wydaje się być dla obserwatora jaśniejszy. Od lornetki (czy też lunetki - zależnie od preferencji) przeznaczonej do obserwacji teleskopowych wymagamy jak największego pola widzenia oraz jak największej światłosiły. Światłosiłę określa stosunek A=D/F; gdzie D jest średnicą obiektywu instrumentu, a F jego ogniskową. W praktyce sprowadza się to do wyszukania instrumentu o możliwie dużej średnicy obiektywu, oraz niezbyt dużym powiększeniu. Najprawdopodobniej najłatwiej osiągalne i mogące już służyć obserwacjom meteorów będą lornetki np. ,10x50 (powiększenie x średnica obiektywu), choć w miarę możliwości finansowych oraz dostępności można zaopatrzyć się w jeszcze lepsze. Poza tym ważna jest oczywiście jakość wykonania optyki instrumentu jego poręczność, czy możliwość zainstalowania na statywie (najlepiej o regulowanej wysokości). Statyw jakkolwiek bardzo ułatwia obserwację jest urządzeniem zazwyczaj drogim. Jeśli go nie posiadamy możemy sami spróbować go zrobić. Pomysłowość obserwatorów PKiM'u nieraz zaskakiwała. Czasem do zainstalowania lornetki wystarczył sznurek i kilka gałęzi znalezionych w lesie!

Oprócz samej lornetki przyda się nam jeszcze kilka innych rzeczy. Przede wszystkim należy zapewnić sobie wygodne stanowisko obserwacyjne. Zatem niezbędny jest leżak lub fotel (dobrze jeśli z regulacją wysokości, ustawienia oparcia). Przydatna może być też poduszka, którą można podłożyć np. miedzy głowę, a oparcie leżaka. Tak jak w przypadku obserwacji wizualnych najlepiej ubrać się (szczególnie w zimniejszych porach roku) w kilka warstw odzieży, które w zależności od zmieniającej się temperatury można ściągać i zakładać.

Do rejestracji przebiegu obserwacji można wedle upodobań i możliwości wykorzystać dyktafon lub zwykła kartkę i ołówek. Coś do pisania i tak jest niezbędne ze względu na konieczność szkicowanie meteorów na mapce. Ołówek jest zdecydowanie najlepszym rozwiązaniem (powinniśmy wziąć co najmniej dwa) gdyż pisze bez względu na pozycje i temperaturę. Poza tym latarka lub dioda ze słabym, najlepiej czerwonym światłem (czerwone światło pozwala zachować akomodocję oka do ciemności), dokładnie nastawiony zegarek, linijka no i oczywiście mapy, ewentualnie atlas nieba za pomocą którego możemy odszukać pola, na których będziemy prowadzić obserwację, czy mapy pól do oceny jasności granicznej jeśli tychże nie znamy. Przed wyjściem dobrze jest sprawdzić działanie dyktafonu, statywu i innych elementów naszego ekwipunku, tak aby nie trzeba było np. wymieniać na stanowisku obserwacyjnym w ciemnościach baterii. Małe elementy naszego wyposażenia (np. latarka, linijka, ołówki) jeżeli są jasnego koloru łatwiej dają się odnaleźć w trawie kiedy upadną, a takie rzeczy (kto obserwował ten wie) zdarzają się co chwile i odrywają obserwatora od obserwacji, dekoncentrują i denerwują.

Dobrze jest zawczasu pomyśleć o zabezpieczeniu obiektywów i okularów lornetki przed zaparowaniem. W lecie jest to bardzo częste i uciążliwe. Jeśli istnieje możliwość wykonywania obserwacji na jakimś tarasie, lub wybetonowanym placu, dobrze jest niej skorzystać. Jeżeli niestety musimy obserwować na trawie należy zabrać na obserwację osłony na obiektywy, np. po plastikowych butelkach. Coś takiego zazwyczaj zdaje egzamin na ostrowickich obozach Pracowni Komet i Meteorów.

Przed obserwacją

Teleskopowa obserwacja nie jest bardziej skomplikowana od wizualnej, może nawet okazać się prostsza, gdyż obserwator nie musi klasyfikować zjawisk, a ilość czynności związanych z wstępnym opracowaniem obserwacji po jej wykonaniu jest mniejsza. Niekiedy początkującym obserwatorom problem sprawia odnalezienie pola obserwacji, ale przecież nie jest to coś nie do przezwyciężenia.

Pewnego rodzaju zaletą obserwacji teleskopowych w stosunku do obserwacji wizualnych jest to, że obserwowana ilość meteorów jest mniej więcej taka sama zarówno podczas aktywności dużych rojów jak i wtedy gdy ich brak.

Pierwszą rzeczą jaką musimy zrobić przed obserwacją jest zorientowanie się jakie roje są aktywne w danym okresie. Należy obliczyć współrzędne ich radiantów (?patrz poradnik A. Olecha nt. obserwacji wizualnych?) i wybrać pola do obserwacji uwzględniając:

  • odpowiednią wysokość pola obserwacji nad horyzontem - 50 do 70 stopni
  • odpowiednią odległość pola od radiantu, zasadniczo jest to 20 do 40 stopni przy czym im szybsze są meteory danego roju tym bliżej radiantu obserwujemy. Wynika to stąd że prędkość kątowa meteorów wzrasta wraz z odległością od radiantu i meteory mogą być nawet tak szybkie, że części w ogóle nie będziemy w stanie zauważyć
  • jeśli uznamy radiant za środek okręgu to kolejne pola obserwacyjne powinny się znajdować na obwodzie tego okręgu w odległościach ok. 60 stopni od poprzedniej. Jeśli byłoby to od razu np. 180 stopni, to starając się wyznaczyć z takiej obserwacji lokalizację radiantu przedłużając tory wstecz otrzymywalibyśmy prawie że równoległe linie, z tego samego powodu nie należy się także ograniczać do jednego pola w trakcie obserwacji.
  • wybieramy takie pola, które w miarę łatwo dają się znaleźć na niebie i które zawierają gwiazdy o zróżnicowanych jasnościach tak aby możliwe było ocenianie widoczności granicznej w polu oraz jasności obserwowanych zjawisk
  • bardzo dobrze jeśli w.w. kryteria da się uwzględnić dla więcej niż jednego roju, przy czym jeśli mamy kilka rojów znajdujących się blisko siebie staramy się wybierać pola nie znajdujące się w linii dwóch, czy więcej radiantów

Pamiętajmy, że mimo tych ograniczeń i tak mamy duża swobodę przy wyborze pól i możemy poprzez odpowiednią selekcje zminimalizować wpływ Księżyca, okolicznego oświetlenia, czy zasłaniających określony widok drzew lub domów, a nawet wykorzystać do obserwacji noce kiedy niebo jest częściowo zachmurzone i nie da się w ogóle obserwować wizualnie.

W PKiM do obserwacji teleskopowych używano dotychczas mapek z atlasów Uranometria oraz Millenium Star Atlas (sprawdzały się one bardzo dobrze) oraz specjalnych mapek IMO (nie dostaliśmy ich wystarczająco dużo, aby wszystkie obserwacje wykonywać z ich pomocą). Ponieważ teleskopowo obserwujemy małe wycinki nieba (do kilkunastu stopni) nie jest tak bardzo istotne, aby mapki były z odwzorowaniem gnomonicznym (rzecz tak ważna w obserwacjach wizualnych). Można zatem korzystać z mapek z dowolnego atlasu, w którym pola mają od kilku do kilkunastu stopni, przy czym dobrze gdy da się za pomocą danej mapki maksymalnie wykorzystać możliwości posiadanej lornetki (lunetki) tzn. jej zasięg oraz pole widzenia. Unikamy zatem używania map na których najsłabsze zaznaczone gwiazdy są jaśniejsze od tych jakie jesteśmy w stanie zaobserwować naszym instrumentem oraz ze zbyt małym lub zbyt dużym polem w stosunku do pola instrumentu.

Obserwacja

Kiedy już udało nam się przebrnąć przez opisane wyżej czynności przygotowawcze możemy wreszcie skoncentrować się najważniejszym - obserwacji. Nie możemy jednak zapominać o adaptacji wzroku do ciemności, po wyjściu z oświetlonych pomieszczeń powinniśmy kilkanaście minut poczekać zanim przystąpimy do zasadniczej obserwacji. Ten czas możemy wykorzystać na przygotowanie naszego stanowiska, ustawienia fotela (leżaka), zamocowania lornetki na statywie, a także na odnalezienie i zapamiętanie wszystkich pól na jakich zamierzamy danej nocy prowadzić nasza obserwację. W samych polach możemy postarać się o zapamiętani kilku charakterystycznych gwiazd wraz z ich jasnościami, co znacznie ułatwi i przyspieszy ocenę jasności zaobserwowanych zjawisk.

Jeśli chodzi o obserwację to musimy zanotować:

  • czas jej rozpoczęcia i zakończenia, dla każdej mapki i dla każdej tury obserwacyjnej osobno. Pamiętajmy, że zawsze używamy czasu uniwersalnego (UT), czyli czasu lokalny dla południka Greenwich. W Polsce dla określenia UT, kiedy obowiązuje czas letni odejmujemy od wskazań zegarka 2 godziny, w zimie odejmujemy 1 godzinę.
  • widoczność graniczną. Widoczność graniczną szacujemy co najmniej raz na 30 minut, a przy szybko zmieniających się warunkach pogodowych nawet co 5. W przypadku obserwacji teleskopowych oceniamy widoczność graniczną nieuzbrojonym okiem, tak jak w obserwacjach wizualnych oraz widoczność graniczną w obserwowanym polu. Sposób wyznaczania obu tych wartości opisany jest w dodatku I.
  • efektywny czas obserwacji dla danej tury (mapki). W czasie obserwacji nie jesteśmy w stanie nieprzerwanie patrzeć się w pole. Musimy zatem uwzględnić momenty kiedy ocenialiśmy widoczność graniczną, zerkaliśmy na zegarek, notowaliśmy cechy meteoru, czy nawet zrobiliśmy sobie krótką przerwę. Efektywny czas wyliczamy właśnie poprzez odjęcie od całkowitego czasu obserwacji takich przerw.
  • jeśli obserwujemy przy częściowo zasłoniętym chmurami polu to dla kolejnych przedziałów czasowych określamy procent pola obserwacyjnego zasłoniętego przez chmury (służy to następnie do obliczenia współczynnika f, co opisane jest w dodatku II)
  • zaznaczmy na mapce rzeczywiste pole widzenia naszego instrumentu, które nieraz może się różnić od danych producenta Kiedy już ujrzymy meteor. Zdecydowanie najważniejsze jest to, aby jak najlepiej zapamiętać i narysować jego trasę meteoru na mapce. Najlepiej przez chwilę popatrzeć się spokojnie w miejsce gdzie się on pojawił, odnieść jego trasę względem gwiazd i upewnić się, że zapamiętaliśmy każdy element jego charakterystyki. Następnie określamy czas pojawienia się meteoru (z dokładnością do minuty) i szkicujemy go na mapce.

Kolejną rzeczą, którą musimy określić jest jasność meteoru, najlepiej z dokładnością do 0.5 mag. Jasność ocenia się na podstawie gwiazd widocznych w polu, należy zatem wybierać takie pola które umożliwiają porównywanie jasności meteorów względem gwiazd w jak najszerszym zakresie.

Prędkość zjawisk oceniamy w sześciostopniowej skali od A do F, A odpowiada najwolniejszym, F - najszybszym meteorom. Na początku może to sprawiać problem, ale po zaobserwowaniu odpowiedniej próbki każdy meteor szybko wpasowuje się dla obserwatora w któryś ze stopni tej skali. Najwięcej meteorów będzie miało prędkości C, D, F. Meteory A są bardzo rzadkie. Możliwe jest także zaobserwowanie meteoru stacjonarnego tj. takiego który leci wprost na obserwatora i wydaje się tylko jaśniejącym przez chwilę punktem. Takim zjawiskom przypisujemy prędkość 0. Są one jednak dość rzadkie, a kiedy zdaję się nam, że widzieliśmy meteor stacjonarny, poczekajmy chwilę, czy nie zobaczymy trochę dalej kolejnego rozbłysku, gdyż może to być samolot lub satelita.

Typ meteoru to jego cecha mówiąc w jaki sposób został on zaobserwowany. Składa się z dwóch cyfr np.:00, 01, 10, 11. Pierwsza z cyfr określa początek meteoru, druga koniec, natomiast jej wartość odnosi się do tego, czy dany punkt (początek lub koniec meteoru) znajdował się w polu widzenia czy poza. I tak meteor o typie 01 zaczął się poza polem widzenia lornetki, a skończył w polu, zaś meteoru 11 zarówno zaczął jak i skończył poza polem widzenia (my obserwowaliśmy tylko środkową część jego trasy). Patrz również rysunek wyżej.

Musimy także określić stopień naszej pewności co do poprawności zanotowanych parametrów zaobserwowanego meteoru, jeśli meteor widzieliśmy bardzo dobrze i mamy całkowitą pewność jego jasności, prędkości, trasy zaznaczonej na mapce, wpisujemy 1, liczba 2 odpowiada średniej pewności jeśli chodzi o naszą dokładność w ocenie parametrów zjawiska, jeśli meteor nie był widziany dobrze (np. był bardzo słaby, lub na granicy pola widzenia) wtedy wpisujemy 3. Meteory z liczba 2 powinny stanowić większość w przypadku prawidłowo wykonywanej obserwacji.

Jeśli meteor zostawił ślad notujemy czas jaki się on utrzymywał.

Zazwyczaj trudno jest ocenić kolor w przypadku meteorów obserwowanych teleskopowo. Jeśli jednak jesteśmy w stanie to zrobić to i tak ograniczamy się do zapisywania kolorów nietypowych (innych niż biały i żółty).

Właściwa ocena parametrów meteorów oraz ich szkicowanie może na początku sprawić pewne trudności ale jest to tylko kwestia praktyki i z czasem wszystko to robi się automatycznie. Najważniejsze jest dokładne odwzorowanie trasy meteoru oraz ocena jasności zjawiska.

W czasie obserwacji powinniśmy robić sobie przerwy. Kilkadziesiąt minut spędzonych w jednej pozycji może nas zdekoncentrować, zmęczyć, sprawić sennymi. Wszystko to negatywnie odbija się na ilości zaobserwowanych meteorów oraz na ogólnej jakości całej obserwacji, gdyż bardzo istotne w przypadku obserwacji teleskopowych są szybkie reakcje i dobra spostrzegawczość. Jeśli jesteśmy zmęczeni to nie dość, że nasza obserwacja nie będzie miała większej wartości to możemy się zniechęcić do ich wykonywania mała ilością zauważanych zjawisk. Najlepiej co jakiś czas przejść się kawałek, rozluźnić, można też coś zjeść.

Gdy obserwujemy w grupie wszelkie oceny jasności granicznej wykonujemy indywidualnie, w żadnym wypadku nie należy się sugerować ocenami tych wartości przez innych. Różnice są tu raczej regułą niż wyjątkiem.

Danej nocy obserwujemy najczęściej na więcej niż jednej mapce. Takie tury dla jednej mapki powinny być nie krótsze niż 20 minut, dobrze jednak kiedy trwają dłużej np. 30, 40 minut, czy też godzinę. Przechodząc do następnej mapy numerujemy kolejne meteory od miejsca, w którym skończyliśmy na poprzedniej. Można jednej mapki użyć więcej niż jeden raz danej nocy, wtedy będziemy mieli na niej meteory z dwóch lub więcej takich tur i rozpoczynanie numerowania dla każdej tury od nowa może sprawić później problemy przy identyfikacji poszczególnych zjawisk.

Opracowanie wyników - raport

Po wykonaniu obserwacji należy ją wstępnie opracować. Najlepiej jest to zrobić zaraz następnego dnia. Na mapkach należy poprawić naszkicowane meteory tak by były one wyraźne, a numeracja przejrzysta. Dodatkowo na każdej mapie wpisujemy datę obserwacji (zawsze stosujemy daty łamane, np. 2001-07-24/25 oznacza noc z 24 na 25 lipca 2001 roku) kod obserwatora (patrz dalej), ilość meteorów naszkicowanych na mapce oraz indywidualne oznaczenie mapy, które później w raporcie znajduje się w rubryce x-refference. Postać jego jest w zasadzie dowolna, ważne by odróżniało poszczególne mapy z danej nocy od siebie. Można do tego wykorzystać np. kod obserwatora z dodanymi kolejnymi numerami, np. mapa pierwsza jest oznaczona JURMC01, druga JURMC02 itd.

Wszystkie pozostałe informacje dotyczące obserwacji wpisujemy do raportu, którego czysty arkusz wraz z przykładową obserwacją jest dołączony do tego poradnika.

Raport składa się z trzech sekcji, dla sekcji pierwszej od góry kolejne rubryki oznaczają:

  • Sheet _______ of ______ - jeśli zaobserwujemy więcej meteorów niż możemy zmieścić na jednym raporcie wtedy kolejne kartki oznaczamy (tu w przykładzie dla dwóch): Sheet 1 of 2, Sheet 2 of 2. Zazwyczaj jednak pojedyncza kartka wystarcza z nadmiarem dla naszych potrzeb.
  • Date: _______________ (y-m-d/d) - wpisujemy datę wykonania obserwacji w odpowiednim formacie, jeśli obserwacji została wykonana 11 sierpnia 2001 roku wpiszemy: 2000-08-11/12. Zawsze używamy dat łamanych, bez względu na to czy rzeczywiście w czasie obserwacji przekroczyliśmy godzinę 00:00 UT
  • Observer: _____________________ - imię i nazwisko obserwatora
  • IMO Code: ___________ - kod IMO obserwatora, tworzy się go z trzech pierwszych liter nazwiska oraz dwóch pierwszych liter imienia, np. Jan Nowak ma kod NOWJA.
  • Location: = ____o ____" ____' E/W, = ____o ____" ____' N/S, h = ___m. - tu określamy współrzędne geograficzne miejsca, w którym wykonujemy obserwacje. Jeśli nie znamy kodu IMO naszej miejscowości rubryki te pozostawiamy puste. to długość geograficzna (stopnie, minuty, sekundy), to szerokość. E/W oraz N/S oznacza odpowiednio półkulę wschodnia/zachodnia oraz północna/południowa. Właściwą literę zakreślamy kółkiem (w Polsce będzie to zawsze E i N). Na samym końcu h = ___m oznacza wysokość nad poziomem morza naszego punktu obserwacyjnego.
  • IMO Code: ________ - jeśli znamy kod IMO naszej miejscowości wystarczy go tu wpisać. Pomijamy wtedy wszystkie pozostałe rubryki określające miejsce naszych obserwacji. IMO (International Meteor Organization) co roku aktualizuje swoją bazę danych dotyczącą miejsc gdzie wykonuje się obserwacje. Dane te można znaleźć na stronach WWW IMO (www.imo.net) oraz w Cyrqlarzu - biuletynie Pracowni Komet i Meteorów. Sprawdź też czy Twoje miejsce obserwacji nie ma przyznanego kodu IMO>
  • Site: ______________ - nazwa miejscowości w której wykonujemy nasze obserwacje
  • Country: ____________ - kraj
  • Instrument: ________________ - wpisujemy dane określające nasz instrument obserwacyjny tj. monoocular lub binocular (lunetka lub lornetka) oraz powiększenie i średnice obiektywy np. 7x50 (powiększenie 7x, obiektyw 50mm)
  • Magnification: ______x - wpisujemy powiększenie jakiego używamy do obserwacji
  • True field: _______o - wpisujemy w stopniach średnice rzeczywistego pola widzenia naszego instrumentu obserwacyjnego
  • Lm: _________ NE/Field - wpisujemy obliczoną średnią widoczność graniczna dla całej obserwacji (wszystkich mapek i wszystkich tur). Jak liczyć Lm - patrz dodatek I.
  • Observing Conditions: __________ - dodatkowe informacje mówiące o warunkach jakie panowały w czasie obserwacji np. pełnia księżyca, zachmurzenie (należy obliczyć i wpisać wartość f, patrz dodatek II o wyznaczaniu tej wartości)

Druga sekcja dotyczy kolejny tur obserwacyjnych:

  • W polach Begin, End (UT) wpisujemy kolejno początek i koniec każdej tury (używamy czasu uniwersalnego - UT)
  • Duration - to w minutach całkowity czas trwania danej tury, czyli suma czasu efektywnego i wszelkich przerw
  • Total Breaks - wpisujemy w minutach całkowity czas poświecony na szkicowanie, notowanie, przerwy itd.
  • Teff - wpisujemy czas efektywny, koniecznie w godzinach i ich dziesiętnych oraz setnych częściach (np. 1h35m to 1+35/60 = 1,58h)
  • Chart - wpisujemy oznaczenie mapy, dla map IMO będzie to np. TA107, jeśli chodzi o mapy z atlasów to stosujemy skróty U dla Uranometrii oraz MSA dla Millenium Star Atlas wraz z numerem strony, np. U2, U66, MSA121 itd.
  • x - refference - wpisujemy indywidualne oznaczenie mapy, które sami jaj nadaliśmy (patrz wyżej)
  • Lm - wpisujemy obliczoną widoczność graniczną dla danej tury obserwacyjnej Trzecia sekcja to tabela w której zapisujemy zaobserwowane meteory wraz z ich parametrami, kolumny w tej tabeli oznaczają:
  • No - numer meteoru
  • Time - czas zaobserwowanie meteoru, wpisujemy z dokładnością do minuty (zegarek najlepiej dokładnie nastawić przed obserwacją)
  • Mag. - jasność zjawiska
  • Vel. - jego prędkość
  • Type - typ meteoru (00, 01, 10, 11)
  • Rel. (reliability) -wpisujemy tylko wartości 1 lub 3, dla meteorów ze stopniem pewności 2 pola Rel. możemy zostawić puste (metery 2 powinny stanowić większość)
  • Trs - dla meteorów, które zostawiły ślad wpisujemy w tej kolumnie ilość sekund przez które się on utrzymywał, jeśli ślad był widziany krócej niż sekundę (smuga) wystarczy wstawić znak +
  • xb, yb, xe, ye - (parametry związane z mapkami IMO)
  • Remarks - miejsce dla zawarcia dodatkowych informacji nt. meteoru, jego koloru (jeśli możemy go określić), nietypowych zachowań (fragmentacja, rozbłyski itd.). Jeśli w kolumnie jest za mało do zapisania tych informacji można zostawić w niej odnośnik a wszystko dokładnie opisać na drugiej stronie raportu lub na dodatkowej kartce (np. dane o bolidzie)

Zakończenie

Obserwacje teleskopowe poza dostarczeniem wartościowych danych do opracowań, mogą dać obserwatorowi naprawdę dużo satysfakcji. Warunkiem jest prawidłowe wykonanie obserwacji. Czego początkujący obserwator może oczekiwać?

Ilość obserwowanych zjawisk nie przekroczy zazwyczaj ilości meteorów obserwowanych w takich samych warunkach wizualnie i powinna wynosić 8-10 do kilkunastu na godzinę. Ilość ta zależy od spostrzegawczości obserwatora, używanego sprzętu (światłosiły, pola widzenia, jakości optyki), warunków w jakich obserwacja jest wykonywana. Zasadniczo w drugiej połowie nocy powinniśmy widzieć więcej meteorów. Olbrzymia większość meteorów jakie obserwujemy to meteory sporadyczne (meteorów teleskopowych jednak nie klasyfikujemy), piki aktywności dużych rojów wizualnych raczej nie wywołują zauważalnego zwiększenia ilości meteorów obserwowanych teleskopowo, są jednak wyjątki, np. rój Geminid, a poza tym obserwacji teleskopowych wykonuje się znacznie mniej niż wizualnych i nie można wykluczyć, że takich rojów jest więcej, brak jednak odpowiedniej ilości danych. Na liczbę obserwowanych zjawisk oraz ogólną jakość całej obserwacji niewspółmierny wpływ ma stan obserwatora. Senność, niewygodne stanowisko obserwacyjne bardzo niekorzystnie odbija się na spostrzegawczości oraz na poprawności oceny jasności, prędkości, czy dokładności z jaką meteory są szkicowane na mapkach. Odpowiednia spostrzegawczość ma naprawdę duże znaczenie, ponieważ meteory teleskopowe ze względu na powiększenie z jakim są obserwowane mają dla obserwującego dużo większą prędkość kątową niż meteory wizualne.

Obserwacja teleskopowa z całą pewnością nie musi być od razu doskonała. Początkujący obserwatorzy mogą mieć problemy z szybkim wyszukiwaniem pól, właściwą i szybką oceną i szkicowaniem zjawisk. Najważniejsze jest po prostu to, aby wyjść pod rozgwieżdżone niebo i zacząć obserwować. Po kilku takich wyjściach wszystkie czynności staną się proste, a obserwacja zacznie przynosić coraz więcej przyjemności i oczywiście coraz lepsze wyniki.

Wyznaczanie widoczności granicznej

Widoczność graniczna - Lm (ang. limiting magnitude) - to jasność najsłabszych gwiazd jakie w danej chwili jesteśmy w stanie dostrzec. Intuicyjnie jasne jest, że im większa widoczność graniczna tym więcej meteorów powinniśmy zauważać. W obserwacjach meteorów oceny jasności granicznej najwięcej mówią o warunkach atmosferycznych w jakich były one wykonywane. Poza tym poszczególni obserwatorzy nawet obserwując w tym samym miejscu i w tych samych warunkach będą mieć zazwyczaj różne oceny widoczności granicznej gdyż różny jest ich wzrok. Dzięki ocenom jasności granicznych, przy zastosowaniu odpowiednich mechanizmów matematycznych i statystycznych możliwe jest porównywanie obserwacji między sobą oraz opracowywanie zbiorczych analiz dla danych z obserwacji wykonywanych w różnych miejscach, na różnych wysokościach i przy różnej pogodzie.

Obserwując teleskopowo wyznaczamy widoczność graniczną w obserwowanym polu oraz nieuzbrojonym okiem.

Widoczność graniczną w polu instrumentu wyznaczamy szukając najsłabszych gwiazd jakie możemy w nim dostrzec i sprawdzając na mapce dla danego pola ich jasność. Ważne jest zatem, aby na mapkach znajdowały się gwiazdy względem, których można wyznaczać Lm (mapki powinny zawierać odpowiednio słabe gwiazdy).

Do oceny Lm gołym okiem najlepszą metodą jest wykorzystanie odpowiednich obszarów na sferze niebieskiej dla których obliczamy ilość widocznych w nich gwiazd, a następnie z tabeli odpowiadającej danemu obszarowi odczytujemy widoczność graniczną wynikającą z zaobserwowanej liczby gwiazd. Mapki z zaznaczonymi obszarami oraz tabelki są dołączone do poradnika.

Obszary na których sprawdzana jest widoczność graniczna powinny znajdować się w miarę blisko pola, które obserwujemy, a przynajmniej na tej samej wysokości nad horyzontem.

W czasie obserwacji widoczność graniczną sprawdzamy kilkakrotnie (im bardziej zmienna jest pogoda tym częściej musimy ocenić widoczność graniczną, czasem nawet co pięć minut). Przy opracowywaniu obserwacji obliczamy średnią ważoną widoczność graniczną wg wzoru:

gdzie:
Lmśr - obliczona średnia widoczność graniczna w czasie obserwacji
tc - całkowity czas obserwacji
ti - okres czasu dla którego jasność graniczna wynosiła Lmi

Sumujemy zatem iloczyny poszczególnych okresów i odpowiadających im widoczności granicznych i całość dzielimy przez całkowity czas obserwacji. Na przykład jeżeli w czasie wykonywania obserwacji, która trwała 55 minut przez 30 minut mieliśmy widoczność 5.9mag przez 20 minut 6.0mag, a przez 5 minut 6.1mag to średnia widoczność graniczna w czasie obserwacji zostanie obliczona:

W obserwacjach teleskopowych średnią widoczność graniczną (wyznaczaną nieuzbrojonym okiem oraz w polu) liczmy dla każdej tury z osobna, a na końcu także średnią widoczność graniczną dla całej nocy obserwacyjnej.