Mariusz Wiśniewski, Cyrqlarz no. 162, 28 lutego 2003

Historia

Polscy obserwatorzy meteorów od wielu lat zbierają około dwóch tysiecy godzin wizualnych obserwacji rocznie ale do tej pory mogli jedynie marzyć o obserwacjach wideo. Koszt systemu ze wzmacnieczem obrazu był porównywalny do rocznych dochodów typowego dorosłego miłośnika astronomi. Jedynym sposobem by rozpocząć takie obserwacje było znalezienie instytucji która pokryła by koszty wyposarzenia.

Najwiekszą instytucją wsperąjacą prowadzenie badan naukowych w Polsce jest KBN. W styczniu 2001 roku złożylismy wniosek grantowy na zakup zestawu do obserwacji meteorów za pomoca kamery wideo. W sklad zestawu wchodziła jedna kamera ze wzmacniaczem obrazu, komputer z kartą Matrox Meteor II do prowadzenia automatycznej detekcji meteorów programem MetRec.

Wniosek został odrzucony. Nawet dla KBN wydanie tak dużej sumy na jedną kamerę video to było za dużo. Na szczęscie sytuacja uległa zmianie. Postęp techniczny w budowie kamer video doprowadził do znacznego wzrostu ich czułosci aż do poziomu użytecznego dla obserwacji meteorów. Pierwszą kamerą tego typu była WATEC 902H.

Zdecydowaliśmy się ponowić wniosek grantowy w lipcu 2001, ale tym razem zamiast jednej kamery ze wzmacniaczem znalazly sie w nim 3 kamery WATEC. W styczniu 2002 nasza propozycja została zaakceprowana. Można było rozpocząć kompleowanie sprzętu.

W miedzyczasie na rynku pojawiły się kamery nowej generacji z opracowanym przez SONY przetwornikiem CCD ExView HAD. Charakteryzują się one bardzo wysoką czułością przy bardzo małym szumie. każdy pixel w takim CCD posiada własną mikrosoczewkę zwiekszającą sprawność świetlną kamery.

Pragnęliśmy czym prędzej sprowadzić sprzęt i rozpocząć obserwacje. Niestety nasz zapał rozbił się o brutalną rzeczywistość wszechobecnej biurokracji. Czekaliśmy 5 miesiecy na podpisanie zgody na rozpoczęcie prac, później miesiąc na przekazanie pieniędzy. w połowie lipca mogliśmy zacząć zamawiać kamery lecz wakacje to czas urlopów i większość dostawców albo miała przerwe albo nie mogła sprowadzić potrzebnego nam sprzetu przed koncem sierpnia. We wrześniu organizowaliśmy IMC we Fromborku i nie mieliśmy czasu by zajmować się sprawą obserwacji video.

Rysunek 1 Zestaw do Polskich Automatycznych Video Obserwacji meteorów (PAVO): cztery wysokoczółe kamery przemysłowe TAYAMA nazwane PAVO1, PAVO2, PAVO3 i PAVO4, cztery magnetowidy LV2798, jeden stary telewizor do monitorowania syrnału z kamer, mnustwo kaset 240 TDK HS. Shutter dla fotograficznych obserwacji widoczny jest za kamerami. Na zdjęciu znajdują się również (od lewej) na górze: Konrad Szaruga, Piotr Kędzierski, Arkadiusz Olech; na dole: Mariusz Wiśniewski i Andrzej Skoczewski. Zdjęcie zostało zrobione po maksimum Leonid 2002.

Ostatecznie udało się sprowadzić kamery na początku października 2002. Na sprowadzenie karty Matrox Meteor II musielismy czekać kolejne dwa miesiace, mimo ze dostawca zapewniał że dotrze w dwa tygodnie. Ponad miesiąc karta czekała na odprawę celną.

Sprzęt

Zakupione przez nas 4 kamery TC-3181-62B wyprodukowane zostaly przez firmę TAYAMA. Posiadają one 480 linii oraz przetwornik CCD SONY 1/3'' ExView HAD o czułości 0.001 lux przy F1.4. Kamery mają wbudowane zasilacze wiec wystarczy wetknąć wtyczki do kontaktu (koniecznie z uziemieniem!). Kamery mają rownież wbudowane mikrofony audio. Mogą pracowac w temperaturach od -10 stopni C, ale juz pracowaly z powodzeniem przy -20 stopniach C! Obiektywy kamer maja f=12 mm i F=1/1.2. Przy dobrych warunkach pogodowych na ciaglym obrazie widoczne sa gwiazdy do 6 mag. Dla pojedynczych klatek zasieg wynosi okolo 4 mag.

Dla tych kamer zakupione zostaly 4 6-cio glowicowe VCR LV2798 firmy LG. Wszystko zostało połączone 40 metrami koncentrycznego kabla 75 ohm (sygnał video) i 40 metrami ekranowanego kabla audio (po 10 metrów do każdej kamery).

Obserwacje przed analizą są rejestrowane na taśmach wideo TDK HS 240 (High Quality Standard) przystosowanych do częstego wielokrotnego zapisu. Każda kamera jest zamontowana na własnym standardowym plastikowym statywie. Wszystkie przymocowane są do jednej deski co ułatwia transport i montarz stanowiska do obserwacji wideo. (Rysunek 1).

Projekt został nazwany Polskie Automatyczne Video Obserwacje (PAVO) a kamery są określane jako Polski Automatyczny Video Obserwator z numerem: PAVO1, PAVO2, PAVO3 i PAVO4. Nazwy te bardzo dobrze przenoszą się na język Angielski: Polish Automated Video Observations oraz Polish Automatic Video Observer. Do 2003 02 24 zebralismy 238 godzin i 45 minut obserwacji. Ro redukcji danych wykorzystany zostanie program MetRec ale z braku czasu jeszcze nie został uzyty.

Leonidy 2002 w danych PAVO

Obserwacje Leonid przez PAVO przeprowadzone zostaly w Ostrowiku w Stacji Obserwacyjnej Uniwersytetu Warszawskiego. Lacznie zarejestrowane zostalo 68 godzin obserwacji z okresu 16 - 19 listopada. Rownolegle z obserwacjami video prowadzone były obserwacje wizualne i fotograficzne (Rysunek 2).

Rysunek 2 Stanowisko do obserwacji video przymocowane do balustrady budynku 60-cm teleskopu w Ostrowiku.

Niestety nie dopisało nam szczęście. Noc 18/19 listopada była pochmurna. O północy rozpogodziło się. Rozpoczęliśmy obserwacje lecz gdy na niebie widac było szybko rosnącą aktywność nadeszły chmury. Przez 15 minut udawło się kierować kamery w przerwy między chmurami lecz o 4:13 UT pokrywa chur całkowicie się zasklepiła.

Zarejestrowany materiał z okresu 3:04 - 4:13 UT poddany został wizualnej inspekcji czyli cały dzien gapiłem się w telewizor. Kamery zarejestrowały 239 meteorów w tym przedziale czasu. Wstępny wykres aktywności Leonidów otrzymany na podstawie danych z PAVO przedstawiony jest na rysunku 3.

Rysunek 3 Wstępny wykres aktywności w czasie godziny przed przewidywanym maksimum Leonid 19 listopada 2003 otrzymany na podstawie danych z PAVO

Na wykresie widoczny jest gwałtowny wzrost aktywności tuż po 4 UT. Ostatnie punkty na wykresie są bardzo niepewne ze wzgledu na duże zachmużenie. Zdaje się też, że widoczna jest 15-minutowa okresowość w aktywności przed maksimum, ale jej potwierdzenie wymaga to bardziej szczegółowej analizy.