Zliczenia meteorów w praktyce - na przykładzie Perseidów

Poniżej przedstawiam przykładowe notatki ze zliczeniowych obserwacji wizualnych meteorów w okolicy maksimum roju Perseidów wykonane przez KOWalskiego JAna.

==============================================
11/12 sierpnia 2009, Las Wolski, kod KOWJA
aktywne roje PER, KCG, SDA, CAP, ANT, SPO
Start 22:30 UT
obserwuję Lutnię RA,DEC ~ (18h40m~18.67h*15~280, 40) stopni
najsłabsza gwiazda 5.9 magnitudo
zachmurzenie 20% pola widzenia

Lp. magnitudo przynależność
1 2 PER
2 3 PER
- 2 KCG, wolny z Cyg/Dra
3 3 PER
- 2 SDA, b.szybki z Aqr
4 -1 PER
5 0 PER
6 1 PER
- 3 SPO
- 2 CAP, b.wolny z Cap
7 3 PER
8 1 PER
- 2 SPO, blisko PER, ale wolny!
9 1 PER
10 2 PER

22:49 UT (Teff = 15 minut, -4 minuty stracone)
obserwuję Łabędzia RA,DEC ~ (305, 40) stopni
najsłabsza gwiazda 6.1 magnitudo

1 1 PER
2 -1 PER
- 3 KCG, wolny z Cyg/Dra
3 4 PER
- 2 SDA, b.szybki z Aqr/Psc
4 -2 PER
5 0 PER, szybki
6 2 PER
- 3 ANT, średni spod Peg
- 2 SPO, b.szybki z Cyg/Dra (to nie KCG!)
7 2 PER
8 3 PER
9 4 PER
10 2 PER
11 1 PER

23:02 UT (Teff = 10 minut, -3 minuty stracone)
itd.
==============================================

Na stronie IMO znajdziesz formularz elektroniczny z obserwacji ze zliczeniami. W formularzu należy jako pierwsze podać informacje dotyczące obserwatora, miejsca obserwacji oraz całej obserwacji (datę łamaną, jej początek i koniec). Posługujemy się czasem uniwersalnym UT = polski czas urzędowy w lecie - 2 godziny.

Przy wykonaniu powyższej obserwacji ważna jest znajomość aktywnych dla danej daty rojów, ich położenia i prędkości. Są to dla nocy 11/12 sierpnia: Perseidy (skrót PER, V = 59 km/s okolice Perseusza), kappa-Cygnidy (skrót KCG, V = 25 km/s między Łabędziem i Smokiem), delta-Aquarydy Południowe (skrót SDA, V = 41 km/s, Wodnik-Ryby), Antyhelion (skrót ANT, V~30 km/s, Wodnik) oraz alfa-Capricornidy (skrót CAP, V = 23 km/s, Koziorożec). Większość meteorów obserwowanych tej nocy będą Perseidami, tyniemniej można się spodziewać kilka meteorów z innych rojów oraz meteory nie związane z żadnym rojem, które nazywamy sporadycznymi i oznaczamy SPO. Poniżej przedstawiam mapy z ich położeniem na niebie.

Rys. Pozycja radiantu roju Perseidów na niebie.

Rys. Pozycja radiantu rojów południowych: delta-Aquarydów S (SDA), Antyhelionu (ANT) i alfa-Capricornidów (CAP) na niebie.

Rys. Pozycja radiantu roju kappa-Cygnidów na niebie.

Najlepiej jest obserwować obszar nieba około 30-50 stopni od radiantu Perseidów i co najmniej 30 stopni stopni nad horyzontem oraz jak najdalej od Księżyca. Gdy zobaczymy zjawisko meteorowe należy je przedłużyć wstecz na niebie (za pomocą ołówka lub ręki) i sprawdzić czy nie trafia w radiant aktywnego tej nocy roju. Jeśli trafia w radiant to zjawisko nie może być zbyt długie w jego pobliżu (dokładniej podwojona długość meteoru jest krótsza niż odległość początku zjawiska-radiant). Natomiast prędkość kątowa powinna odpowiadać prędkości geocentrycznej zjawisk, z uwzględnieniem faktu iż meteory z danego roju bliżej radiantu będą wolniejsze niż te zaobserwowane daleko od niego. Więcej o kryteriach przynależności meteoru do radiantu można przeczytać w poradniku do obserwacji ze szkicowaniem. Jasności meteorów oceniamy z pomocą najbliższych gwiazd i innych obiektów widocznych na nieboskłonie. Dla ułatwienia sporządziliśmy krótką tabelę.

Przy wykonaniu obserwacji zliczeniowej bardzo ważne jest oszacowanie widoczności granicznej (w każdym przedziale lub co pół godziny lub gdy zmieniają się warunki atmosferyczne) oraz procentowego zachmurzenia w polu widzenia (jako zmniejszenie pola widzenia uznajemy również przeszkody terenowe). Informacja o zachmurzeniu trzeba przekazać do IMO przeliczając je do wielkości F danej wzorem:

gdzie K to procentowe zachmurzenie. W naszym przypadku K = 20% = 0.2, czyli po podstawieniu do wzoru F = 1.25. Przykładowe wartości F dla danego zachmurzenia: 10% -> 1.11, 20% -> 1.25, 30% -> 1.43, 40% -> 1.67, 50% -> 2.0.

Najprostszą ocenę widoczności granicznej - czyli najsłabszych obserwowanych gwiazd - można wykonać korzystając z poniższej mapki Małej Niedźwiedzicy. Wykonując tą ocenę należy starać się obserwować kątem oka (tam jest najwięcej pręcików) oraz dobrze zapoznać się z położeniem słabszych gwiazd. Obserwatorów, którzy wykonywali już obserwacje ze szkicowaniem zachęcam do wyznaczania LM z wykorzystaniem pól widoczności granicznej w Cefeuszu, Smoku lub innym polu usytuowanym w pobliżu pola widzenia.

Położenie naszego pola widzenia wprowadzamy w raporcie w stopniach. Aby przejść z rektascencji w godzinach na stopnie należy pomnożyć wyrażoną w ułamku dziesiętnym liczbę godzin razy 15. Dla pola w Lutni jest to około 18h 40 minut ~ 18.67 h * 15 ~ 280 stopni.

Długość czasowa przedziałów obserwacji dostosowujemy tak aby w każdym znalazło sie 10-12 zjawisk z roju Perseidów. W raporcie elektronicznym - wypełnianym na stronie IMO - wpiszemy:

Dla dalszych obliczeń wykonywanych przez analizujących dane ważne są jasności meteorów, a konkretniej ile meteorów o danej jasności z obserwowanych rojów zaobserwowaliśmy. W tych polach należy notować około 20-25 zjawisk, z dwóch przedziałów czasowych dla Perseidów i z całej nocy dla pozostałych rojów. Aby sprawnie i bezbłędnie wypełnić rozkład jasności warto sporządzic tabelkę z jasnościami i kolejno przydzielać meteory do odpowiedniej kolumny, odznaczając meteor już zapisany.

W przedostatnim polu można wpisać swoje komentarze w języku angielskim. W ostatnim, należy wprowadzić swój adres e-mail, otrzymamy kopię wprowadzonego formularza.

Więcej informacji dotyczących aktywności Perseidów w roku 2009 znajdziecie na łamach Cyrqlarza 193. W razie wątpliwości lub jakichkolwiek pytań proszę o kontakt pod adresem pkim@pkim.org.