Obserwacje Meteorów w Finlandii

Bolid zarejestrowany 16 lutego 2006 nad Finlandią

Astronomia amatorska w Finlandii jest bardzo popularna. Jest ponad 30 stowarzyszeń astronomicznych i klubów zrzeszających ponad 12000 amatorów. Jest to jeden z najwyższych wskaźników na świecie porównując z liczbą mieszkańców kraju. Największym stowarzyszeniem jest Ursa Astronomical Associacion, należąca do jednej z 20 największych stowarzyszeń astronomicznych na świecie. Współpraca i kontakty między fińskimi amatorami jest bardzo żywa. Organizowanych jest wiele zlotów i konferencji.

Tähtitieteellinen yhdistys Ursa (Ursa Astronomical Association) zostało założone w 1921 przez Yrjö Väisälä i kilku innych młodych naukowców. Pięć lat później Ursa otworzyła obserwatorium w Kaivopuisto Park, południowej części Helsinek. Aktywność stowarzyszenia koncentrowała się wówczas na wykładach popularyzujących astronomię oraz badania naukowe z innych powiązanych dziedzin. W latach trzydziestych Ursa zrealizowała dwa filmy o astronomii i teorii względności. Pod koniec lat sześćdziesiątych siedziba Ursy przeniosła się do małego pokoju w centrum Helsinek, który na co dzień wykorzystywany był jako biblioteka. W 1971 roku zaczęto wydawanie czasopisma Tähtiaika które w 1976 zmieniło nazwę na Tähdet ja Avaruus. Członkowie stowarzyszenia publikowali wiele książek lecz dopiero w 1975 roku Ursa wydała samodzielnie pierwszą książkę. Do tej pory ukazało się ich ponad 70. Ursa często publikuje wiadomości astronomiczne do gazet, magazynów, telewizji i radia. Od 1984 pokazy i wykłady przeniesione zostały do helsińskiego planetarium.

Głównymi celami Ursy jest poszerzanie znajomości wiedzy astronomicznej. Organizowane są kursy wiedzy astronomicznej, obozy i kluby lokalne. Obecnie Ursa posiada około 12 tysięcy członków.

W obserwatorium Ursy w Parku Kaivopuisto znajdują się aktualnie trzy teleskopy. Bardzo stary Merz refraktor zakupiony w 1928 roku posiada średnicę 135mm oraz ogniskową 1950mm i wciąż jest w znakomitej kondycji. Na tym samym montażu zamocowany jest 25-cm zwierciadlany Ritchie-Chretien. Najnowszym nabytkiem jest Celestron 8. Obserwatorium posiada również mały ciepły pokój w którym może ogrzać się do 5 osób (a w Finlandii potrafi być zimno). Obserwatorium jest bardzo mocno wykorzystywane i jedynie w poniedziałki organizowane są pokazy nieba dla amatorów.

Co roku w Finlandii organizowany jest przez wszystkie organizacje, stowarzyszenia i kluby Weekend Astronomiczny. Pierwszy taki weekend został zorganizowany w 1971. Program zawiera wykłady, pokazy, spotkania z zawodowcami i wycieczki do instrumentów astronomicznych. .

Wielu z 12 tysięcy członków Ursy to młodzi ludzie. Od 1984 roku dla nich organizowane są obozy astronomiczne w pobliżu Obserwatorium Metsähovi. Odbywają się one w okolicach początku sierpnia, gdy jest jeszcze ciepło i wystarczająco ciemno. Typowo na takim obozie przebywa około 30 osób w wieku od 8 do 17 lat. Doświadczeni amatorzy uczestniczą w nich jako opiekuni.

Ursa posiada 15 sekcji obserwacyjnych zajmujących się: Słońcem, zjawiskiem Halo, Optycznymi Zjawiskami Atmosferycznymi, Aktywnością Klubową, Księżycem, Planetami i Kometami, matematyką i Informatyką, Gwiazdami Zmiennymi, Optyką i Budową Teleskopów, małymi Planetami i Zaćmieniami, Zorzą Polarną, Mgławicami i Galaktykami, Astrofotografią, zjawiskami Pogodowymi, Satelitami, Budową Rakiet no i co nas najbardziej interesuje Meteorami. Wszystkie sekcje koordynują prace amatorów doradzając w zbieraniu obserwacji. Sekcje współpracują ze sobą przy analizie wyników.

Sekcja meteorowa jest jedną z najstarszych w stowarzyszeniu Ursa. Jej główna funkcja jest działanie jako część światowej sieci obserwacji meteorów prowadzonej przez IMO. Sekcja regularnie publikuje swoje wyniki w magazynie Ursa Minor (UMi). Oficjalnie rozpoczęła pracę w 1976 roku. Pierwszym szefem sekcji był Markku Lindqvist i prowadził ją do końca lat siedemdziesiątych. Na początku lat osiemdziesiątych sekcja przechoziła kryzys aż do znalezienia nowego lidera, Pekka Parvianen. Wtedy to sekcja rozpoczęła współpracę z IMO. Przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych to czas rozwijającej się współpraca międzynarodowej. W 1993 wykonane zostały pierwsze obserwacje radiowe. Obserwacje wizualne są skoncentrowane na głównych rojach o ZHR ponad 10. Większość obserwacji wykonywanych jest w sierpniu gdyż wtedy jest najwięcej ciepłych nocy.

Najważniejszym dla sekcji meteorowej jest obóz astronomiczny „Cygnus” odbywający się w połowie lata. Dodatkowe spotkania w trakcie roku mają oczywiście na celu mobilizację do dalszej pracy. Na jesieni członkowie sekcji spotykają się na zebraniach i obserwacjach połączonych z „Sauna Party”.

Finowie prowadzą pełne spektrum obserwacji meteorów: wizualne, fotograficzne, video i radiowe. Informacji o obserwacjach teleskopowych na ich stronie internetowej nie znalazłem. Oprócz tego zbierają doniesienia o bolidach. Ogromne wrażenie robi poradnik obserwatora meteorów który liczy sobie aż 115 stron wypełnionych informacjami od prostego zliczania meteorów, przez tabele widoczności granicznej, po szczegółowy opis rojów.

Ilość obserwacji i obserwatorów wizualnych w Finlandii

Ilość obserwacji wizualnych wykonywanych w Finlandii zmniejsza się podobnie jak i u nas. Rekordowym rokiem był 1993 gdy wykonanych zostało 250 godzin obserwacji przez 16 osób. W latach dziewięćdziesiątych wykonywanych było około 125 godzin rocznie. W 1997 nastąpił gwałtowny spadek do poziomu około 40 godzin rocznie. Obserwacje wykonywane są obecnie przez około 7 osób. 2005 rok był najgorszy. Liczba obserwatorów spadła do pięciu a ilość godzin obserwacji z trudem przekroczyła 16. Za najlepsze lata w obserwacjach wizualnych odpowiada Marko Toivonen który wykonał większość obserwacji w latach dziewięćdziesiątych.

Obserwacje video koordynuje Esko Lyytinen (NASA). Nie jest to sieć scentralizowana i każdy obserwuje po swojemu metodami i programami jakie uważa za odpowiednie.

Szlaki obserwacji video przecierał Ilkka Yrjölä (NASA). W 1997 uruchomił pierwszy zestaw video. W tamtych czasach jedynym sposobem obswerwacji video było stosowanie niezwykle drogich wzmacniaczy obrazu. Wraz z obiektywami 35 mm F2.0 (33 stopnie) oraz 20mm F3.5 dla szerokiego pola widzenia (66 stopni) uzyskiwał zasięg do około 6 mag. Stacja była przenośna więc wyposażona została w GPS oraz inserter. Sygnał video rejestrowany był na magnetowid. Zasilanie pochodziło z 38Ah baterii 12V. Późniejsza redukcja danych odbywała się z wykorzystaniem programu MetRec oraz komputera Pentium II 233 MHz.

Kamera ze wzmacniaczem obrazu	Kamera WATEC 902H

Doświadczenia Ilkka z obserwacjami ze wzmacniaczem wskazują że jest to bardzo drogie i frustrujące zajęcie. Koszt zakupu i napraw poszedł w tysiące Euro. Rosyjski wzmacniacz obrazu Dedal-41 kosztował 1200 Euro mimo że jest on najtańszy na rynku. Według producenta powinien pracować do 3000 godzin, lecz po 300h nadawał się już do wyrzucenia. Stało się to tuż przed Leonidami 2001 więc za kolejne 1200 Euro kupiony został nowy. Ten popracował około 1000 godzin zanim odmówił posłuszeństwa. Tego już było za wiele. Więcej pieniędzy na wzmacniacze obrazu nie zostało wydane.

W 2003 zakupiona została pierwsza czuła kamera Watec 902H z przetwornikiem EXview CCD oraz obiektyw asferyczny 6mm F0.8 Computara dojące pole widzenia 56 na 43 stopnie. Zastosowano dodatkowo 3-mm filtr na linie sodu o przepuszczalności 88%. Uzyskany został zasięg do 5mag dla gwiazd i 2.5mag dla meteorów. Kamera na stałe została podpięta do komputera AMD K7 850 MHz. Cały sprzęt kosztował około 1000 Euro ale pracuje do dziś. Po 16 miesiącach naliczył się 10 nowych hot pikseli. Obserwacja została całkowicie zautomatyzowana. Dane przesyłane są do obserwatora automatycznie przez internet. Stacja wymaga jedynie wymiany pliku referencyjnego raz na miesiąc. Obserwatorów wideo zainteresować może opracowany przez Ilkka wykrywacz chmur. Sprzężony jest on z klawiaturą komputera obserwującego i zawiesza jego pracę na czas niepogody ograniczając ilość fałszywych detekcji. Dodatkowo uzyskuje się prawdziwe dane o czasie obserwacji. Ilkka należy również do IMO Video Meteor Network.

Perseidy nad Finlandią. Zestawienie meteorów z dni 10, 11, 12 i 13 sierpnia 2006.

Trudności z zakupem kart Matrox oraz ich cena sprawiły, że pozostali obserwatorzy zdecydowali się na prowadzenie obserwacji programem UFOCapture SonotaCo. W 2004 roku Jarmo Moilasen uruchomił dwie kamery w Obserwatorium Somerikko. Zastosował obiektywy Computar 3.8mm f0.8 oraz Computar 12mm f1.4. Oba podłączone zostały do komputerów 2GHz AMD Athlon, 512Mb RAM, 440 Gb. UFOAnalyzer i UFOrbits nie są programami darmowymi więc zastosowane zostały tylko na jednym komputerze. Na drugim pracował SkyPatrol4CCD. W zeszłym roku udało mu się zauważyć wybuch aktywności nowego roju nazwanego October Camelopardalids (OCA), który również w tym roku okazał się aktywny. Aktualnie w fińskiej sieci video pracuje 7 obserwatorów.

Fińska Sieć Bolidowa

Obserwacjami radiowymi zajmują się Ilkka Yrjölä, Esko Lyytinen i Kimmo Lehtinen (Obserwatorium Uniwersytetu w Helsinkach). Po raz kolejny największy wkład w rozwój technologii ma lkka Yrjölä. Na jego stronie można znaleźć bardzo szczegółowy opis jego sprzętu, metod obserwacji i oprogramowania. Obserwacje rozpoczął w 1993 roku. Aparatura pracuje 24 godziny na dobę i rejestruje około 1.8 miliona meteorów rocznie (200 dziennie). Wykorzystuje częstotliwości 62.213 MHz, 88.8 MHz, 107.9 MHz dla meteorów oraz 144.412 MHz do obserwacji zorzy.

Klimat u naszych północnych sąsiadów nie sprzyja wizualnym obserwacjom meteorów. Jasne niebo latem i siarczyste mrozy zimą nie zachęcają do wychodzenia z karimatą pod gołe niebo. Nic więc dziwnego, że automatyczne obserwacje video i radiowe prawie całkowicie wyparły wizualne.

Bibliografia:

Fińskie organizacje astronomiczne - http://www.nic.funet.fi/pub/astro/html/eng/
Ursa Astronomical Association – http://www.ursa.fi
Ilkka Yrjölä – strona domowa – http://www.kolumbus.fi/oh5iy/
Kimmo Lehtinen – strona domowa – http://www.astro.helsinki.fi/~lehtinen
Obserwatorium Somerikko – http://www.somerikko.net/observatorio/index.html