Relacja z warsztatów astronomicznych, Leśna Huta 25-28 maja 2009

Pod koniec kwietnia dostałem maila od Pani Elżbiety Koziróg (nauczycielka fizyki w Zespole Szkół Ogólnokształcących numer 1 w Gdyni) z zapytaniem o możliwość zorganizowania przez "Pracownię Komet i Meteorów" warsztatów astronomicznych dla jej uczniów. Przez kolejne tygodnie ustaliliśmy miejsce, plan zajęć oraz niemal wszystkie szczegóły dotyczące wyjazdu wymieniając się jedynie pocztą elektroniczną! Do pomocy w szkoleniu uczniów - wykładach i obserwacjach - zgłosił się niezawodny Krzysiek Polakowski. Kluczowy był wybór miejsca do obserwacji, padł on na bazę ZHP w Leśnej Hucie, znajdującą się w Borach Tucholskich w pobliżu miejscowości Czarna Woda. Mimo nieco spartańskich warunków mieszkaniowych i sanitarnych miejsce okazało się niezwykle atrakcyjne, ze względu na niezanieczyszczone światłem niebo. Poniżej 30-sekundowe zdjęcie nieba wykonane przy pomocy Canona 350D.

Pierwszej nocy obserwacyjnej, wspólnie z 12 uczestnikami oraz Panią Koziróg, zapoznawaliśmy się z wyglądem rozgwieżdżonego nieba na pobliskiej polanie. Obserwacje zaczęliśmy jeszcze w łunie wieczornej, aby rozpoznanie najważniejszych gwiazdozbiorów nie stanowiło większego problemu. Rozpoczęliśmy od zlokalizowania Arktura, Wegi, Wielkiego Wozu, Gwiazdy Polarnej i Małego Wozu, następnie rozpoznaliśmy inne charakterystyczne konstelacje. W kilku słowach opowiedzieliśmy o wielkościach gwiazdowych i które z gwiazd można łatwo użyć do oceny jasności meteorów. Teleskop PKiM przydał się do pokazania piękna nieba z bliska np. gromady kulistej M13 oraz połaci Drogi Mlecznej w okolicy gwiazdozbioru Łabędzia. Około północy zmarznięci uczniowie, postanowili się wycofać na z góry upatrzone pozycje. Natomiast ja z Krzyśkiem, po zwinięciu sprzętu z polany wystawiliśmy aparat oraz własne oczy na meteory. Mimo "posuchy" złapaliśmy wizualnie w ciągu godziny łącznie 4 (3 wspólnie) zjawiska.

Następnej nocy została uruchomiona automatyczna stacja fotograficzna PFN 24, która została w ekspresowym tempie usprawniona przez Przemka Żołądka. Skrzynka została za dnia przedstawiona uczestnikom warsztatów a późnym wieczorem podłączyliśmy do niej laptopa i ruszyliśmy śmigło w obroty za pomocą magicznych "narciarskich" komend. Kapryśna pogoda, zapowiadająca przejście frontu atmosferycznego z zachodu, wygoniła nas z terenu tuż koło bazy już około północy czasu lokalnego. Ten wieczór pozwolił jedynie na odświeżenie wiedzy dotyczącej gwiazdozbiorów i pierwszą styczność z mapami atlasu Brno.

Po deszczowej poprzedniej nocy i przelotnych opadach w ciągu dnia, ostatnia noc zapowiadała niezwykłą przejrzystość powietrza. Stacja Fomalhaut wystartowała bez problemu. Około godziny 23 czasu lokalnego rozpoczęliśmy pierwsze obserwacje z mapami do szkicowania. Zadaniem uczestników było narysowanie wszystkich zauważonych meteorów, próba oceny ich prędkości, jasności oraz wyznaczanie widoczności granicznych w uprzednio zaznaczonych polach. W trakcie dwóch godzin najbardziej szczęśliwi (a być może i najbardziej spostrzegawczy) uczniowie zauważyli po kilkanaście meteorów. Było co najmniej kilkadziesiąt możliwości aby rozróżnić meteory od satelitów, a także dowiedzieć się na żywo czym różni się meteor od komety (nie dla wszystkich to jest oczywiste!). Krzysiek Polakowski asystował w dobraniu odpowiednich parametrów ekspozycji dla kilku uczniowskich aparatów skierowanych w rozgwieżdżone niebo. Bezchmurna pogoda zakończyła się około 1:30 czasu lokalnego. Niestety w polu widzenia stacji i aparatów nie złapało się żadne jasne zjawisko.

Poza obserwacjami na warsztatach przeprowadziliśmy następujące wykłady o tematyce meteorowej: "Wprowadzenie do obserwacji meteorów", "Obserwacje fotograficzne meteorów", "Polska Sieć Bolidowa", "Obserwowane spadki meteorytów" oraz wykłady dotyczące innych zagadnień astronomicznych: "Planety pozasłoneczne", "Energia z kosmosu" oraz projekcję filmu "Hubble - 15 years of Discovery". Ponadto uczniowie otrzymali pakiet materiałów do przeprowadzania obserwacji wizualnych, zostali poinformowani o możliwości uczestnictwa w zbliżającym się seminarium PFN, obozie PKiM oraz o tym, iż w ich własnej szkole znajduje się gotowa do pracy stacja wideo!

W czwartek bezpośrednio po warsztatach udaliśmy się na Politechnikę Gdańską na VII Bałtycki Festiwal Nauki. Ja przedstawiłem referat dotyczący obserwacji bolidów za pomocą obserwacji fotograficznych oraz wideo a także zademonstrowałem obecny stan Polskiej Sieci Bolidowej (tytuł referatu "Jak złapać spadającą gwiazdę?"). Krzysiek Polakowski zaprezentował "wnętrzności" automatycznej stacji fotograficznej PFN 24. Zainteresowanym i dopytującym się o działanie stacji rozdaliśmy ostatnie numery Cyrqlarza.

Te trzy dni szkoleń i wykładów, były niezwykle interesujące dla nas - prowadzących warsztaty i zapewne również dla uczniów. Najważniejszym celem dla nas było uwrażliwienie uczestników warsztatów na piękno nieba, zjawisk meteorowych i tego co poza nimi można zobaczyć na niebie. Mamy nadzieję, że ktoś z tej grupy uczniów, jeśli nawet nie zajmie się tematyką meteorową, czy nawet astronomią, to zapamięta wygląd rozgwieżdżonego nieba oraz emocje związane z pojawieniem się kolejnej "spadającej gwiazdy".

Wymiernym pokłosiem warsztatów w Leśnej Hucie dla PKiM są środki finansowe przeznaczone na obiektyw dla kolejnej automatycznej stacji fotograficznej Polskiej Sieci Bolidowej. Dziękujemy Przemkowi Żołądkowi, Marcinowi Lelitowi, Karolowi Wójcickiemu, Mariuszowi Wiśniewskiemu, Arkowi Olechowi i Adriannie Pietruszka za bezpośrednią lub pośrednią pomoc w organizacji warsztatów.